Quy hoạch phát triển dược liệu của tỉnh Nghệ An đặt ra mục tiêu bảo tồn tại chỗ 38 loài cây thuốc thuộc diện bảo tồn và các nguồn gen cây thuốc đặc hữu, quý hiếm; địa điểm bảo tồn tại vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên và khu dự trữ sinh quyển miền tây Nghệ An. Là địa phương có nhiều loài dược liệu mọc trong tự nhiên, tỉnh Nghệ An quy hoạch 13 vùng khai thác dược liệu tại 13 huyện, thị xã nhằm khai thác bền vững 17 loài, nhóm loài cây dược liệu mọc trong tự nhiên, có trữ lượng tương đối lớn để tạo nguồn nguyên liệu làm thuốc. Khai thác dược liệu tự nhiên đòi hỏi bảo đảm tái sinh tự nhiên và không gây tác động lớn đối với hệ sinh thái. Chẳng hạn, hai huyện Kỳ Sơn, Quế Phong nằm ở vùng núi cao, có tiềm năng khai thác tám loài, nhóm loài dược liệu như: Khúc khắc, na rừng, kê huyết đằng, ngũ gia bì chân chim, thiên niên kiện, thảo đậu khấu nam, cẩu tích, ba chạc. Vùng trung du và đồng bằng ven biển gồm sáu huyện, thị xã: Quỳnh Lưu, Hoàng Mai, Yên Thành, Diễn Châu, Nghi Lộc, Cửa Lò có tiềm năng khai thác sáu loài dược liệu: Cỏ gấu biển, mạn kinh tử, sài hồ nam, tơ xanh, khúc khắc, hà thủ ô trắng. Bên cạnh đó, tỉnh sẽ trồng mới 14 loài, nhóm loài cây thuốc tại 11 huyện, thị xã trên diện tích 905 ha, theo địa hình, khí hậu của ba vùng: vùng núi cao, vùng núi trung bình, vùng thấp và đồng bằng. Theo dự tính, sản lượng dược liệu quy hoạch của tỉnh Nghệ An đến năm 2025 đạt 4.578 tấn sản phẩm; đến năm 2030 đạt 4.585 tấn sản phẩm.

Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Nghệ An Trần Quốc Thành cho biết, một trong các giải pháp thực hiện quy hoạch nêu trên là đẩy mạnh khoa học và công nghệ trong các khâu làm giống, chăm sóc, chế biến dược liệu. Đầu tư khoa học, công nghệ cho dược liệu là một trong các nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động khoa học, công nghệ của địa phương. Nhiệm vụ quan trọng nhất là tập trung nghiên cứu sản xuất giống sạch bệnh để tăng năng suất, chất lượng cho dược liệu và có đủ cây giống trồng trên quy mô lớn. Mặc dù quy hoạch mới ban hành, nhưng thời gian qua, hoạt động nghiên cứu đã đi trước một bước trong việc bảo tồn, sản xuất giống các loại dược liệu quý hiếm như: sâm puxailaileng, đẳng sâm, cà gai leo, hà thủ ô đỏ… Sâm puxailaileng thuộc loài Sâm Việt Nam rất hiếm gặp trong tự nhiên, hiện đang được nuôi cấy mô để bảo tồn, khai thác và phát triển nguồn gen, dần phát triển thành nguồn dược liệu quý hiếm của tỉnh Nghệ An và các vùng lân cận. Thời gian tới, để việc sản xuất cây giống ứng dụng các công nghệ mới, UBND tỉnh Nghệ An xây dựng khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao diện tích 20 ha để làm giống các cây có múi và cây dược liệu.

Việc tập trung nguồn lực khoa học, công nghệ cho một số cây dược liệu quý hiếm thời gian qua đã tạo môi trường thuận lợi và sự yên tâm cho doanh nghiệp đầu tư trồng, chế biến dược liệu. Được biết, hiện nay, Nghệ An có Tập đoàn TH đầu tư trồng đương quy, hà thủ ô đỏ, tam thất, gấc; Tập đoàn Nước giải khát Tân Hiệp Phát đặt hàng trồng một số cây dược liệu mà hiện nay doanh nghiệp này vẫn phải nhập khẩu. Một số doanh nghiệp khác đã đầu tư chế biến sản phẩm từ dược liệu cà gai leo, dây thìa canh. Xác định phát triển dược liệu luôn phải gắn liền với doanh nghiệp, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Nghệ An thu hút các doanh nghiệp bằng việc: hợp tác các nhà khoa học Đức nghiên cứu hoạt chất trong tảo xoắn được nuôi trồng tại Quỳnh Lưu; phân tích hoạt chất của các cây dược liệu đặc hữu của địa phương như: hà thủ ô đỏ, tam thất hoang, bảy lá một hoa; nghiên cứu các bài thuốc dân gian dưới góc độ khoa học... Từ đó, doanh nghiệp sẽ yên tâm đầu tư, thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, tạo ra các sản phẩm hàng hóa có tính cạnh tranh và đặc thù của địa phương.

Cán bộ Viện Dược liệu (Bộ Y tế) khảo sát mô hình trồng hòe tại huyện Tân Kỳ (Nghệ An). Ảnh: THU TRANG

Theo PGS, TS Phạm Thanh Huyền, Trưởng khoa Tài nguyên dược liệu (Viện Dược liệu, Bộ Y tế), trong quy hoạch phát triển dược liệu quốc gia có tám vùng dược liệu trọng điểm trên cơ sở khí hậu, thổ nhưỡng, sinh thái; trong đó ở vùng bắc Trung Bộ, tỉnh Nghệ An có điều kiện khí hậu ôn đới, đất đai rộng lớn so với các tỉnh khác để phát triển các cây dược liệu ôn đới và nhiệt đới. Không chỉ phát triển cây dược liệu bản địa, các điều kiện tự nhiên của tỉnh Nghệ An còn phù hợp trồng các cây dược liệu nhập khẩu như: Đẳng sâm, bạch chỉ, xuyên khung. Với hướng đầu tư mạnh về khoa học và công nghệ cho dược liệu như hiện nay cùng sự đầu tư của các doanh nghiệp thì trong tương lai, tỉnh Nghệ An có thể cung cấp nguyên liệu, dược liệu cho cả vùng bắc Trung Bộ, dần tăng tỷ lệ dược liệu có nguồn gốc trong nước, tăng thu nhập, cải thiện đời sống người dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số.